Τα πήλινα υψέλια της Νάξου

Νάξος, 6ο σε μέγεθος νησί στο Αιγαίο σύμφωνα με τα στοιχεία, το οποίο παρά τη μεγάλη σε σχέση πάντα με τα άλλα μικρότερα νησάκια του Αρχιπελάγους έκταση του, δείχνει να είχε μια ενιαία μορφή στη μελισσοκομία του. Μια μορφή στηριγμένη στα κλασικά για την περιοχή, πήλινα οριζόντια υψέλια, τα τοποθετημένα μέσα σε περίτεχνες θυρίδες, φτιαγμένες φυσικά από πετρό-πλακες σε τράφους (πεζούλια ή αναβαθμίδες).
Τα υψέλια της Νάξου, όπως έχουν μετρηθεί σε διαστάσεις είναι χαρακτηριστικά μεγάλα και ογκώδη -περίπου 1m μήκος – απ’ τα μεγαλύτερα των νησιών μας. Τι σημαίνει αυτό; Καλές ανθοφορίες και εποχές; Ίσως. Οι παλαιοί θυμούνται τέτοιες καλές μέρες, τηρουμένων των αναλογιών πάντα. Το συγκροτημένο μελισσοκομείο με υψέλια ονομαζότανε μελισσουργείο.

Πήλινα οριζόντια υψέλια τοποθετημένα σε θυρίδες φτιαγμένες από πετρό-πλακες σε τράφους (πεζούλια ή αναβαθμίδες) – Μέλανες Νάξου.

Είχαμε λοιπόν τη μελισσόπλακα, δηλαδή στρογγυλή – πελεκητή σχιστόπλακα, η οποία «θηλύκωνε» μπροστά στο υψέλι και το έφραζε περιμετρικά και μόνον στο κάτω της μέρος προβλεπότανε και πελεκούτανε ένα μικρό τοξωτό άνοιγμα, που προφανώς είχε το ρόλο της εισόδου των μελισσών. Οι τρόποι κτισίματος των κηρυθρών απ’ τις μέλισσες μέσα στα υψέλια ήταν: Σπαθάτες (κατά μήκος του υψελιού), Αρμενάτες (με κλίση 45 μοιρών) και Βαρελάτες (στρογγυλές και κάθετες προς τον άξονα του υψελιού).

Ο τρύγος των υψελιών γινότανε μια φορά το χρόνο και κατά το μήνα Αύγουστο και τα εργαλεία τους ήταν η μουργιά (μάσκα), καπνιστήρι (έκαιγαν βουδιές) και μαχαίρες των μελισσών. Το μέλι συνήθως έπηζε (=κρυσταλλωμένο). Άλλες μελισσοκομικές ορολογίες ήταν τα ασμάρια (σμάρια), πουλιά (οι γόνοι), φηκάρια (βασιλοκύτταρα), κεραθός (γύρη), κερόξυλα και κερουλάς (φτιαγμένος από βούρλα, για το στύψιμο του κεριού).

Τα μελισσουργεία ήταν μόνιμα και μεταφορές δεν γινόντουσαν. Οι μόνες περιπτώσεις για κάτι τέτοιο ήταν όταν πουλούσαν υψέλια, οι μετακινήσεις αυτές γίνονταν είτε με ζώα είτε στον ώμο!

Το απίστευτα μοναδικό μελισσουργείο με τα εκπληκτικά κτίσματα-θυρίδες στο χωριό της Κεραμωτής στη Νάξο.

Άλλοι “χαμένοι θησαυροί” βρίσκονται στο χωριό της Κεραμωτής, στο κέντρο της Νάξου. Εκπληκτικά κομμάτια-κτίσματα στο σύνολο τους, δυσεύρετα, κρυμμένα, πραγματικοί “μελισσοκομικοί Παρθενώνες’’. Χτίσματα ή δημιουργήματα του προ –προηγούμενου αιώνα με πάνω από 200 θυρίδες, σε 3-4 επίπεδα (τράφους), δημιουργεί μια επιβλητική συνολική εικόνα, η οποία είναι δύσκολο να αποτυπωθεί σε μια φωτογραφία.

Από παλιά στη περιοχή υπήρχαν πολλά αγριομέλισσα, τα ‘’βόλευε’’ φαίνεται ο τόπος γιατί υπάρχουν πολλά ‘’κουφωτά βουνά’’, λόγω ασβεστολιθικής σύστασης τους, υπήρχαν πολλές τρύπες στα βράχια ιδανικές για ‘’δέσιμο’’ σμαριών, δηλαδή πραγματικές πρωτόγονες κυψέλες.

Ήταν συνήθεια να κυνηγάνε αυτά τα αγριομέλισσα, τα οποία συνήθως και δυστυχώς τα σκοτώνανε με τη χρήση θειαφιού και στη συνέχεια τα τρυγούσανε. Οι παραγωγές ήταν συνήθως πολύ καλές φτάνοντας τουλάχιστον 30 κιλά μέλι.

Κάτι ακόμα που συνδεότανε με τα σμάρια κι αξίζει να σημειωθεί, ήτανε η συνήθεια, που με τη μορφή τάματος είχανε οι μελισσοκόμοι, να πηγαίνουν προσφορά σμάρια στο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, που δεσπόζει στη περιοχή και που έπιαναν προφανώς, εκείνην ακριβώς τη χρονική περίοδο, μιας και συνέπιπτε η σμηνουργία κατά κανόνα με την περί Πάσχα εποχή.

Επίσης το κερί ήτανε ένα σπουδαίο υλικό για ’κείνα τα χρόνια. Πολλαπλές οι χρήσεις του και πολύτιμες. Για το κέρωμα των σπάγκων που χρησιμοποιούσαν οι παπουτσήδες στα εξώραφα της εποχής παπούτσια, αλλά ακόμα και για βάψιμο δερμάτων. Επίσης μεγάλη η χρήση του στο κέρωμα των τσουκαλιών (πήλινα) και ιδίως των μελοπίθαρων. Όλα τα μελοπίθαρα περνιόντουσαν ή αλείφονταν ολοκληρωτικά στο εσωτερικό τους μέρος με λιωμένο κερί, ώστε να μονώνει και να προστατεύει το μέλι από την επαφή του με τον πηλό. Ακόμα να πούμε ότι τα κεριά της εκκλησίας και του σπιτιού, ήταν προφανώς οικοτεχνικού τύπου.

Διαβάστε ολόκληρη την μελέτη εδώ

Το κείμενο αποτελεί μέρος απο την πτυχιακή μελέτη της Σοφίας Κορρέ «Κατάσταση και Προοπτικές της Μελισσοκοµίας στο νησί της Νάξου». ΤΕΙ Κρήτης, Εισηγητής: Ελευθέριος Αλυσσανδράκης.

MelissokomiaNet.gr