Πως οι μέλισσες ελκύονται από τα φυτά

Όλοι ξέρουμε ότι οι μέλισσες επισκέπτονται τα άνθη για να συλλέξουν γύρη και νέκταρ. Τι είναι όμως αυτό που κάνει μια γυρεοσυλλέκτρια-νεκταροσυλλέκτρια μέλισσα να επιλέξει ένα συγκεκριμένο άνθος σε σχέση με κάποιο άλλο;
∆ιάφορα είδη από οπωροφόρα δένδρα ή άγρια λουλούδια διαφέρουν ως προς την ελκυστικότητά τους στις µέλισσες.
Αυτή η διαφορά µπορεί να θεωρηθεί σα µια σχέση που αυξάνει τον ανταγωνισµό µεταξύ ειδών, τα οποία ανθίζουν συγχρόνως (Waser, 1983).

Σηµαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ελκυστικότητα των µελισσών και την προτίµηση τους σε µερικά φυτικά είδη και όχι σε κάποια άλλα, είναι οι εξής :

• Καιρικές συνθήκες όπως η θερµοκρασία και η υγρασία (Percival, 1955; Ayers et al. 1987; Abrol, 1990; Corbet, 1990);

• Συνολική ποσότητα από γύρη σε κάθε άνθος, η γλυκύτητά της και η συγκέντρωση σακχάρων (Vansell, 1952; Schmid-Hempel, 1987; SchmidHempel & Schmid-Hempel, 1987; Oldroyd et al. 1991b; Wells et al. 1992; Widrlechner & Senechal, 1992); ακόµα και συγκεκριµένες οσµές γύρης µπορούν να ελκύσουν τις γυρεοσυλλέκτριες ( Robertson & Cardona, 1986);

• Η αφθονία της γύρης, η ποσότητα της γύρης που παράγεται σε κάθε άνθος και η διάρκεια της διάρρηξης του ανθήρα (Percival, 1955; Free, 1960b; DeGrandiHoffman et al. 1991) ενδέχεται να παίζουν ρόλο στη διαφορετική ελκυστικότητα της γύρης πολλών φυτικών ειδών · διαφορετικά είδη, ακόµη και διαφορετικοί επικονιαστές των ίδιων ειδών, διαφέρουν πάρα πολύ στην ποσότητα γύρης την οποία παράγουν (Free, 1960b;) όµως η διαδροµή που ακολουθεί µια γυρεοσυλλέκτρια για να συλλέξει γύρη είναι κατά βάση εξαρτηµένη στις ανάγκες της κυψέλης, παρουσία των απογόνων και της βασίλισσας ( Free, 1967; 1976; 1979)

• Συγκεκριµένα συστατικά στο νέκταρ (Waller et al. 1972) ή στη γύρη (Hopkins et al. 1969) έχουν αναφερθεί ότι επηρεάζουν την έλξη των µελισσών από τα φυτά.

• Η διαµόρφωση του άνθους ενδέχεται να καθιστά το χειρισµό και τη συλλογή του νέκταρος και της γύρης από τις µέλισσες ή ακόµα και να επιτρέπει την εξάτµιση ή τη διάλυση του νέκταρος από τη βροχή ( Free, 1960b; Kevan & Baker, 1983); Το σχήµα, το χρώµα και η ηλικία των ανθέων είναι και αυτοί παράγοντες που επηρεάζουν την ελκυστικότητα των ανθέων (Free, 1970; Thorp, 1979b;)

• Η γενετική διαµόρφωση µιας κυψέλης µελισσών µπορεί να επηρεάσει την προτίµηση, την οποία δείχνουν οι γυρεοσυλλέκτριες µέλισσες σε ποικίλα φυτικά είδη (Free & Williams, 1973a; Robinson & Page, 1989; Oldroyd et al. 1991a; 1991b; 1992);

• Η απόσταση µεταξύ των κυψελών και µιας καλλιέργειας, η οποία χρειάζεται επικονίαση, είναι εξαιρετικής σηµασίας όσον αφορά τον καθορισµό της έλξης της καλλιέργειας στις µέλισσες ( Free & Williams, 1937b);

• Προηγούµενες πηγές συλλογής νέκταρος και γύρης και η οσµή µέσα στην κυψέλη µπορεί να επηρεάσει την προτίµηση των µελισσών σε καινούργια άνθη (Free, 1959; Free, 1969).

Εικόνα 1. Μέλισσα σε λαψάνα

Οι γυρεοσυλλέκτριες µέλισσες, για παράδειγµα, δείχνουν εξαιρετική προτίµηση στο σινάπι (Sinapis alba), σε σχέση µε την πορτοκαλιά (Citrus sinensis) (Vansell, 1952), στη µηλιά σε σχέση µε την αχλαδιά (Pyrus communis) (Free, 1960b), στο ραδίκι (Taraxacum officinalis) σε σχέση µε τη µηλιά (Free, 1968b; Hatjina, 1996), στο σινάπι σε σχέση µε την αµυγδαλιά (Prunus dulcis) (Eisikowitch & Lupo, 1989), στους ελαιούχους σπόρους (Brassica napus) σε σχέση µε τα µπιζέλια (Robertson & Cardona, 1986) (Εικόνα 1), στα καρότα (Daucus carota)σε σχέση µε τα κρεµµύδια (Allium cepa) (Gary et al. 1972).

Η προτίµηση που δείχνουν οι µέλισσες στα άνθη µερικών φυτικών ειδών σε σχέση µε κάποια άλλα είδη, είναι πιο εµφανής όταν τα φυτικά είδη βρίσκονται στην ίδια περιοχή και ανθίζουν ταυτόχρονα (Free, 1960b; Levin & Anderson, 1970; Waser, 1983). Από την άλλη, αυτό το φαινόµενο είναι στενά συνδεδεµένο µε την ώρα της µέρας όπου τα φυτά εµφανίζουν το νέκταρ και τη γύρη τους. Ένα φυτό λένε ότι παρουσιάζει το νέκταρ του όταν το νέκταρ εκκριθεί και είναι διαθέσιµο για συλλογή. Παροµοίως η γύρη εµφανίζεται σε ένα φυτό όταν οι ανθήρες του άνθους διαρρηχθούν έτσι ώστε η γύρη να είναι διαθέσιµη για συλλογή και επικονίαση.

Ο Synge (1947) και η Percival (1955) πρότειναν ότι τα αγγειόσπερµα εµφανίζουν τη γύρη και το νέκταρ τους σε συγκεκριµένες ώρες της ηµέρας της κατά τη διάρκεια της άνθησης, και οι µέλισσες κάνουν επισκέψεις στα άνθη τις συγκεκριµένες εκείνες ώρες. Για παράδειγµα η µηλιά (Malus domestica) αναφέρεται ως ‘µεσηµεριανό κυρίως’ φυτό από την Percival (1955), γιατί δίνει 67% από τη γύρη µεταξύ των ωρών 12.00-16.00 και µόνο το 33% από τη γύρη δίνεται πριν το µεσηµέρι. Παροµοίως, τα κουκιά (Vicia faba) αναφέρονται ως ‘απογευµατινή καλλιέργεια’ µε 91% της γύρης να είναι διαθέσιµη µεταξύ των ωρών 12.00-15.00. Συνεπώς, οι επισκέψεις των µελισσών για γύρη στις µηλιές και στα κουκιών γίνονται κυρίως τις µεσηµεριανές ώρες (Free, 1968b; Free & Nuttall, 1968a; Poulsen, 1973a; 1973b; Anderson, 1986; Prabucki et al. 1987; Mayer & Lunden, 1991).

Επίσης, όταν οι µέλισσες µεταφέρονται από την αρχική τους θέση σε αυτές τις ‘µεσηµεριανές καλλιέργειες’ για επικονίαση , επισκέπτονται ‘πρωινά’ φυτά, όπως το Brassica napus ή το Taraxacum officinalis ή και άλλα αγριολούλουδα (Free & Nuttall, 1968b; Free & Ferguson, 1983; Robertson & Cardona, 1986; Mayer & Lunden, 1991; Hatjina 1996), πιθανά γιατί έχουν συνηθίσει να συλλέγουν γύρη και νέκταρ από τα φυτά αυτά και δεν επισκέπτονται αρκετά τις ‘µεσηµεριανές καλλιέργειες’, οι οποίες χρειάζεται να επικονιαστούν. Οι Mayer & Lunden (1991) έδειξαν ότι σχεδόν καµία από τις γυρεοσυλλέκτριες που έκαναν επισκέψεις σε ‘πρωινά φυτά’ δεν έκαναν αλλαγή το µεσηµέρι για να επισκεφτούν τα ‘µεσηµεριανά φυτά’, αλλά οι περισσότερες έµειναν σταθερές στα ‘πρωινά φυτά’. Έτσι ο αριθµός των γυρεοσυλλεκτριών στις ‘µεσηµεριανές’ καλλιέργειες ήταν προφανώς µικρότερος.

∆ρ. Φανή Χατζήνα Βιολόγος, ∆ιδάκτορας Μελισσοκοµίας –Επικονίασης, Ερευνήτρια Ινστ. Μελισσοκοµίας (ΕΘΙΑΓΕ) hellenic-beeresearch.gr μέσω του melinet.gr

Δείτε επίσης: Πώς οι μέλισσες εντοπίζουν τα ηλεκτρικά πεδία των λουλουδιών (Βίντεο)