Βελτίωση (Breeding) είναι η συστηματική σύζευξη επιλεγμένων ατόμων για την παραγωγή απογόνων που να εμπεριέχουν επιθυμητά χαρακτηριστικά. Οι συζεύξεις γίνονται για ένα καθορισμένο σκοπό και οι οποίες συνεχίζονται για αρκετές γενεές.
Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές όσον αφορά τις προσδοκίες μας από το πρόγραμμα βελτίωσης. Δεν πρέπει να αναμένουμε την εξάλειψη των ασθενειών ή την υπερβολική αύξηση της παραγωγής. Απεναντίας, αναμενόμενα αποτελέσματα είναι η μείωση της συχνότητας των ασθενειών (που συνεπάγεται και τη μείωση της χρήσης χημικών στην κυψέλη) ή μια μέτρια αύξηση της παραγωγής. Συχνά βελτιώσεις στους μελισσοκομικούς χειρισμούς ασκούν μεγαλύτερη επίδραση από ότι η επιλεκτική βελτίωση για οικονομικά σημαντικά χαρακτηριστικά όπως για παράδειγμα επεμβάσεις καλής υγιεινής από τους μελισσοκόμους μειώνουν τη διάδοση της Αμερικανικής σηψιγονίας. Η κανονική αντικατάσταση των βασιλισσών συχνά επιδρά σημαντικά στην απόδοση της αποικίας και στην παραγωγή μελιού.
Η βελτίωση είναι μια αναγκαία συνεχής διαδικασία ώστε να αποκτηθεί αλλά και να διατηρηθεί βελτιωμένο γενετικό υλικό. Δεν είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε να διατηρήσουμε το γενετικό υλικό με επιλεγμένα χαρακτηριστικά χωρίς συνεχή επιλογή. Η πρόοδος της βελτίωσης αρχίζει να φθίνει μόλις η επιλογή «χαλαρώσει» στον βελτιωμένο πληθυσμό
Κριτήρια για τη βελτίωση των μελισσών
Α. Ο ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ
Το δυνατό μελίσσι έχει δυνατότητες για μεγάλη παραγωγή μελιού και μπορεί να αντιμετωπίζει πιο εύκολα τους εχθρούς, τις ασθένειες και τις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος.
Β. Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΛΙΟΥ
Ο Πληθυσμός του μελισσιού συνδέεται άμεσα με την παραγωγή μελιού. Όσες πιο πολλές μέλισσες έχει ένα μελίσσι, τόσο πιο μεγάλη είναι η συλλογή νέκταρος. Όμως σε κάθε μελισσοκομείο πάντοτε ξεχωρίζουν μερικά μελίσσια που αποθηκεύουν περισσότερο μέλι από άλλα μελίσσια που έχουν ίσο αριθμό μελισσών. Τα παραγωγικά αυτά μελίσσια τα επισημαίνουμε και μελετούμε και τα άλλα χαρακτηριστικά τους.
Γ. Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ (TEMPER)
Όσον αφορά τη συμπεριφορά αυτή των μελισσών υπάρχει γενετική παραλλακτικότητα. Ο Stort (1974, 1975α, 1975β, 1975γ) έδειξε ότι υπάρχει σημαντική διαφορά στο χρόνο που χρειάζεται ένα μελίσσι να αντιδράσει σε μια ενόχληση, στον αριθμό εργατριών που τσιμπούν έναν κινούμενο στόχο και στην απόσταση μέχρι την οποία οι εργάτριες κυνηγούν κάποιον που τις ενοχλεί. Με διάφορα προγράμματα επιλογής είναι δυνατή η παραγωγή μελισσιών, που να έχουν λιγότερη τάση για τσίμπημα.
Δ. Η ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΓΟΝΟΥ
Είναι ο αριθμός πλαισίων με γόνο. Πολύς γόνος σημαίνει μεγάλος αριθμός μελισσών μελλοντικά.
Ε. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΓΟΝΟΥ
Με τον όρο εμφάνιση του γόνου εννοούμε αν ο σφραγισμένος γόνος είναι συμπαγής ή έχει πολλά άδεια κελιά. Το μεγάλο ποσοστό άδειων κελιών μπορεί να προέρχεται είτε από το θάνατο των προνυμφών εξαιτίας κάποιας αρρώστιας είτε από τον κανιβαλισμό των προνυμφών από τις εργάτριες. Το φαινόμενο στη δεύτερη περίπτωση συμβαίνει, όταν η βασίλισσα του μελισσιού προκύπτει από κλειστή συγγενική αναπαραγωγή. Η βασίλισσα παράγει γόνο διπλοειδών κηφήνων, (αλληλόμορφα γονίδια φύλου σε ομοζύγωτη κατάσταση), που δεν προλαβαίνει να σφραγισθεί, γιατί τον κανιβαλίζουν (αναρροφούν) οι εργάτριες (Εικ. 1).
Εικόνα 1. Μωσαϊκή εμφάνιση του γόνου που προήλθε από συγγενική αναπαραγωγή.
ΣΤ. Η ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ
Η ανθεκτικότητα στις αρρώστιες μπορεί να είναι αποτέλεσμα κάποιου μηχανισμού συμπεριφοράς ή κάποιου μηχανισμού συμπεριφοράς ή κάποιου 3 φυσιολογικού μηχανισμού. Σαν παράδειγμα μηχανισμού συμπεριφοράς έχουμε την ανθεκτικότητα μελισσιών στην αμερικανική σηψιγονία που μελέτησε ο Rothenbuhler (1964α, 1964β). Μελίσσια ανθεκτικά στην αρρώστια ήταν εκείνα που οι εργάτριές τους κατάφερναν να ανοίγουν και να καθαρίζουν τα κελιά που περιείχαν γόνο πεθαμένο από αμερικανική σηψιγονία. Ο παραπάνω μηχανισμός μπορεί να είναι αποτελεσματικός και στην περίπτωση της ασκοσφαίρωσης (Gilliam και συνεργάτες, 1983). Όμως οι προνύμφες μόνες τους μπορεί να έχουν κάποιο φυσιολογικό μηχανισμό και έτσι να είναι πιο ανθεκτικές σε κάποια ή κάποιες αρρώστιες. Ανθεκτικότητα μπορεί να παρατηρηθεί και στις ενήλικες μέλισσες, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της τραχειακής ακαρίασης ( Gary και Page, 1987).
Ζ. Η ΣΜΗΝΟΥΡΓΙΑ
Η συχνή σμηνουργία θεωρείται μειονέκτημα. Σε ένα πρόγραμμα βελτίωσης προσπαθούμε να επιλέξουμε μελίσσια που να μη σμηνουργούν.
Η. Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΓΥΡΗΣ
Υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ μελισσιών, όσον αφορά τη συλλογή γύρης. Με ειδικό πρόγραμμα επιλογής ο Hellmich και συνεργάτες (1985) κατάφεραν μετά από 4 γενιές να παράγουν μελίσσια που να αποθηκεύουν στις κηρήθρες πάνω από 4 φορές περισσότερη γύρη από άλλα μελίσσια. Όμως ο Calderone (1988) έδειξε ότι μελίσσια που αποθηκεύουν λίγη γύρη συλλέγουν περισσότερο νέκταρ, ενώ μελίσσια που αποθηκεύουν πολλή γύρη συλλέγουν λιγότερο νέκταρ. Επομένως φαίνεται ότι οι χαρακτήρες αυτοί διαφέρουν γενετικά και σε ένα πρόγραμμα επιλογής ο ένας περιορίζει τον άλλον.
Θ. Η ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΡΟΠΟΛΗΣ
Όταν δεν κάνουμε παραγωγή πρόπολης για το εμπόριο, τότε η πρόπολη θεωρείται μειονέκτημα για δύο λόγους: Πρώτον δυσκολεύει τις εργασίες του μελισσοκόμου και δεύτερον οι μέλισσες απασχολούνται άσκοπα στη συλλογή της, ενώ θα μπορούσαν να απασχοληθούν στη συλλογή νέκταρος.
ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΥΣ
Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι δεν έχουν της πηγές πληροφοριών και τις γνώσεις για να εφαρμόσουν ένα πρόγραμμα βελτίωσης των μελισσών. Όμως μπορούν να βελτιώσουν το γενετικό τους υλικό εάν απομακρύνουν εκείνες τις βασίλισσες από τα μελίσσια που έχουν ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά, όπως ασθένειες του γόνου, μεγάλη επιθετικότητα, χαμηλή παραγωγικότητα κ.ά. και να τις αντικαταστήσουν με βασίλισσες που θα προέλθουν από καλά μελίσσια. Ακόμη σε όλα τα μελίσσια οι βασίλισσες να αντικαθίστανται κάθε 1,5 ή 2 χρόνια, για να παράγονται καλής ποιότητας κηφήνες που θα ζευγαρώνουν με τις νέες βασίλισσες οι οποίες θα εκτρέφονται όλες τις εποχές. Με το χρόνο η ποιότητα όλων των μελισσιών θα πρέπει να βελτιωθεί, όμως όχι με το ρυθμό που επιτελείται ένα εντατικό πρόγραμμα βελτίωσης.
ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ
Πασχάλης Χαριζάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου