Παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα του διετούς προγράµµατος του Ινστιτούτου Μελισσοκοµίας (Καταγραφή της µελισσοκοµικής χλωρίδας της Πελοποννήσου). Για τα κυριότερα µελισσοκοµικά φυτά της Πελοποννήσου, όπως έλατο, πεύκο, θυµάρι, ρείκι, πορτοκάλι, ευκάλυπτος κ.ά. γίνεται ιδιαίτερη αναφορά σε πληροφορίες τεχνικής εκµετάλλευσης. Παρατίθεται τέλος κατάλογος µε τα κυριότερα µελισσοκοµικά φυτά κατά διοικητικές περιοχές (νοµοί-επαρχίες) και κατά γεωγραφικές περιοχές (βουνό, οροπέδιο, κοιλάδα, παραλιακή ζώνη).
Εισαγωγή:
Η γνώση της µελισσοκοµικής χλωρίδας ενός τόπου, είναι απαραίτητο εφόδιο στον επαγγελµατία, αλλά και ερασιτέχνη, µελισσοκόµο για την πετυχηµένη εκµετάλλευση των µελισσοσµηνών του. Οι λίγες πληροφορίες στο θέµα αυτό είναι αποτέλεσµα της έλλειψης εξειδικευµένων συγγραµµάτων, ενώ τα όσα διασώζονται είναι προφορικές µαρτυρίες µελισσοκόµων. Η πρακτική συχνών και ιδιαίτερα µακρινών, από την έδρα της επιχείρησης, µεταφορών των µελισσοσµηνών, αναγκάζει τον µελισσοκόµο σε συχνές µεταβάσεις – επισκέψεις, µε συνέπεια την επιβάρυνση του κόστους του µελιού ή τον εφησυχασµό από τις πληροφορίες άλλων µελισσοκόµων που δεν είναι πάντα σίγουρες. Τέλος η µελέτη των µελισσοκοµικών φυτών συνδέεται άµεσα µε τη χώρα ή τον τόπο αναφοράς, αφού η εξάπλωσή τους και οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στον βαθµό αξιοποίησής τους από τις µέλισσες, ενώ η διαπίστωση της γεωγραφικής προέλευσης του µελιού βασίζεται στη γνώση της µελισσοκοµικής χλωρίδας πολλών και διαφορετικών περιοχών.
Η χρονική διάρκεια υλοποίησης του προγράµµατος ήταν τυπικά 12 µήνες από τις 9 Αυγούστου 2002 έως την 31 η Αυγούστου 2003. Ουσιαστικά συνεχίζεται ακόµη µε την επεξεργασία και δηµοσίευση των αποτελεσµάτων. Η δηµοσίευση των αποτελεσµάτων είναι σταδιακή.
Μεθοδολογία:
Ακολουθήθηκε σύνθετη µέθοδος προσέγγισης στο θέµα µελέτη και καταγραφή της µελισσοκοµικής χλωρίδας από 4 διαφορετικές οδούς, ως εξής:
Α Αξιοποίηση της εµπειρίας επιλεγµένων µελισσοκόµων της Πελοποννήσου, συνεργατών του προγράµµατος ή και µαρτυρίες απλών µελισσοκόµων.
Β Περιήγηση και επιτόπου παρατήρηση – φωτογράφηση της µελισσοκοµικής χλωρίδας στις κυριότερες µελισσοκοµικές περιοχές της Πελοποννήσου, από µέλη της ερευνητικής οµάδας.
Γ Τοποθέτηση µελισσιών µε γυρεοπαγίδες σε 5 επιλεγµένες περιοχές της Πελοποννήσου και προσδιορισµός των µελισσοκοµικών φυτών µετά από γυρεολογική εξέταση.
Δ Αξιοποίηση βιβλιογραφικών ή άλλων αναφορών, σχετικών µε χλωρίδα της Πελοποννήσου, για συγκριτικούς λόγους, επιβεβαίωση των καταγραφών ή διαπίστωση σηµαντικών ενδεχοµένως παραλήψεων.
Υλικά που χρησιµοποιήθηκαν.
Μέσω του προγράµµατος αυτού έγινε η προµήθεια αρκετών µελισσοκοµικών ειδών και υλικών όπως:
- Κυψελών µε µελίσσια (20) Γυρεοπαγίδες
- Συνήθη µελισσοκοµικά είδη (καπνιστήρια, µελισσοτροφές κ.λ.π.)
- Πλαστικά και γυάλινα βάζα για την συλλογή και αποστολή της γύρης και του µελιού.
- Υάλινα είδη εργαστηρίου κ.λ.π.
Επίσης έγινε η προµήθεια:
- Ψηφιακής φωτογραφικής µηχανής Συσκευής GPS
- Χαρτών της Πελοποννήσου 1:50.000 και 1:100.000 από την Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού.
- Λογισµικό πακέτο Γεωγραφικού Συστήµατος Πληροφοριών (GIS) Arcview 8χ της ESRI.
- Ειδικού χρωµατικού δειγµατολογίου γύρης.
- Διαφόρων εργαστηριακών αναλωσίµων υλικών.
Ακόµη από προµήθειες παλαιοτέρων ετών χρησιµοποιήθηκαν:
- Ψηφιακά συστήµατα ανάλυσης εικόνας (D.I.S.) Μικροσκόπια και Στερεοσκόπια
- Ηλεκτρονικοί και απλοί ζυγοί
- Αέρια και υγρή χρωµατογραφία
- Κεντρόφυγες, απαγωγοί κ.λ.π.
Αποτελέσµατα
Τα αποτελέσµατα, παρουσιάζονται σήµερα συνοπτικά, δεν εµφανίζουν αποκλίσεις ως προς την καταγραφή κύριων µελισσοκοµικών φυτών, σε σύγκριση µε την υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα. Εκτός από την απουσία του βαµβακιού, που έχει πρωτεύουσα θέση στην Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Μακεδονία και Θράκη, όλα τα κυριότερα µελισσοκοµικά φυτά της χώρας έχουν σηµαντική παρουσία στην Πελοπόννησο. Διαφέρει όµως η κατάταξη κατά σειρά σπουδαιότητας αλλά και η αξιοποίηση και εκµετάλλευσή τους.
Έτσι το έλατο έχει την κυρίαρχη θέση στη µελισσοκοµία της Πελοποννήσου. Όλα τα βουνά της Πελοποννήσου είναι κατάφυτα από Κεφαλληνιακή Ελάτη. Ο Πάρνωνας, ο Ταύγετος, ο Χελµός, η Κυλλήνη και ιδιαίτερα το Μαίναλο είναι περιοχές που προσελκύουν χιλιάδες µελίσσια τον Ιούνιο για την παραγωγή του Ελατήσιου µελιού, µε επίκεντρο τα 200.000 στρέµµατα ελατοδασών του Μαινάλου στην Αρκαδία. Είναι η σηµαντικότερη µελισσοκοµική περιοχή της Πελοποννήσου και σίγουρα µία από τις 3 – 4 περιοχές της χώρας που εξασφαλίζουν τον όγκο της παραγωγής ελληνικού µελιού.Στο Μαίναλο οδηγούν τον Μάιο όλοι οι δρόµοι για τους µελισσοκόµους της Πελοποννήσου και όχι µόνον.
Δύο άλλα κύρια µελισσοκοµικά φυτά το πορτοκάλι που προηγείται του έλατου και το θυµάρι που έπεται, έχουν σηµαντική παρουσία στην Πελοπόννησο.
Μελισσοσµήvη που προορίζονται για εκµετάλλευση των εκκρίσεων στα έλατα δεν συνιστάται να παραµένουν στα πορτοκάλια Απρίλιο – Μάιο και δεν αποδίδουν στην ανθοφορία του θυµαριού, τον Ιούλιο.
Το πορτοκάλι έχει την σηµαντικότερη παρουσία στην Αργολίδα, τόσο όσον αφορά την επιτυχία της ανθοφορίας όσο και την έκταση της καλλιέργειας (πάνω από 100.000 στρέµµατα). Ακολουθεί σε σπουδαιότητα η περιοχή Σκάλα Λακωνίας και στη συνέχεια Κορινθία, Αχαία και λιγότερο Ηλεία – Μεσσηνία.
Παρόµοιο µε το πορτοκάλι σε σπουδαιότητα ανά περιοχή της Πελοποννήσου είναι και το θυµάρι. Αργολίδα και Λακωνία είναι οι σπουδαιότερες περιοχές και ακολουθούν Κορινθία – Μεσσηνία – Αχαία και Ηλεία.
Δύο άλλα κύρια µελισσοκοµικά φυτά της χώρας µας έχουν και στη Πελοπόννησο σηµαντική παρουσία. Το πεύκο µε κύριο είδος την Χαλέπιο πεύκη σ’ όλη την Βόρεια παραλία σε µικρό υψόµετρο, (Κορινθία – Αχαία ) στην Ηλεία και στα Οροπέδια της Αρκαδίας (Τρίπολη – Βλαχοκερασιά), Οι µεγάλες µελισσοκοµικές µονάδες για το φθινοπωρινό πεύκο µεταφέρονται εκτός Πελοποννήσου στην Εύβοια – Θάσο κυρίως όµως στη Χαλκιδική.
Το φθινοπωρινό ρείκι (Erica verticcilata κοκκινόρεικο) είναι το µελισσοκοµικό φυτό µε παρουσία σ’ όλους τους νοµούς και τις περιοχές της Πελοποννήσου. Κατά κανόνα δεν τρυγιέται το µέλι και αυτό ίσως είναι σωστή τακτική αφού ο ήπιος χειµώνας που ακολουθεί επιτρέπει την σίγουρη και γρήγορη ανάπτυξη των µελισσιών για εκµετάλλευση των πρώιµων ανθοφοριών (πορτοκάλι – έλατο – θυµάρι), µε κατανάλωση του ρεικόµελου,
Ο ήπιος χειµώνας στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο έχει σαν αποτέλεσµα να συγκεντρώνονται χιλιάδες µελίσσια για πρώιµη ανάπτυξη στις ποικίλες ανθοφορίες της περιοχής όπως στο «ξυνόχορτο» Ασφόδελο, ασπρόρεικο, λαψάνα κ.α, Το µεγάλο πλεονέκτηµα εν προκειµένω είναι, η πρώιµη ανάπτυξη (χειµώνας – αρχές άνοιξης) των µελισσιών και η γειτνίαση χρονικά σηµαντικών πρώιµων ανθοφοριών. (πορτοκάλι – έλατο – θυµάρι). Οι γρήγορες νοµές εξουδετερώνουν σηµαντικά τις δυσµενείς επιδράσεις από την προσβολή των µελισσών από το άκαρι Varroa destructor , οι συνέπειες της οποίας φαίνονται αργά το καλοκαίρι – φθινόπωρο.
Φυτό µε σηµαντική παρουσία στην Πελοπόννησο περισσότερο από κάθε άλλη περιοχή της χώρας µας είναι ο ευκάλυπτος. Στις δυτικές ακτές της Αχαίας και της Ηλείας λιγότερο στη Λακωνία, ενώ στη Κορινθία οι φυτεύσεις και άλλων ποικιλιών εκτός του κοινού ευκαλύπτου ( σιδηρόξυλο και µελιντόρα) από τον Μελισσοκοµικό Συνεταιρισµό Ξυλοκάστρου, συµπληρώνουν την κύρια µελισσοκοµική χλωρίδα της περιοχής.
Συνοπτικά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε νομού της Πελοποννήσου αναφορικά με τη μελισσοκομική χλωρίδα είναι:
ΑΡΚΑΔΙΑ
Έλατο, πεύκο, ρείκι, αμυγδαλιές, κερασιές, μηλιές, κολοκυθιές, αγκορτσιές, κουτσουπιά, πουρνάρι, καστανιές, κουμαριές.
ΑΧΑΙΑ
‘Ελατο, πεύκο, ρείκι, κουμαριές, βελανιδιές, ευκάλυπτος, πορτοκάλι, αγριολούλουδα, μουσμουλιά, ιτιά, κουνούκλα, λεμόνι
ΗΛΕΙΑ
Ρείκια, πολύκομπος, κουμαριά, λυγαριά, καλαμπόκι, ιτιά, αμυγδαλιά, φασκόμηλο, πεύκο, ξυνόχορτο, ευκάλυπτος, καβαλαριά, σπαράγγι, τρικοκιά, ανεμώνες, λαψάνες.
ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Ρείκια, ασφόδελους, λαψάνες, ξυνόχορτο, φασκόμηλα, αμυγδαλιές, φλόμους, σμυρίδι, αγριολεβάντα, θρούμπι, χαρουπιές.
ΛΑΚΩΝΙΑ
Θυμάρι, φασκόμηλο, πορτοκάλι, έλατο, ιτιές, αρμυρίκια, ρείκια, κουμαριές, ακονιζιές, δενδρολίβανο, ραπανίδα, λαψάνα, αγριοτρίφυλλα, γλυστροκουμαριά, τσάι, ρίγανη, καστανιές.
ΑΡΓΟΛΙΔΑ
Πορτοκάλι, θυμάρι, πεύκο, μανταρίνι, ρίγανη, ξυνόχορτο, ρείκι, κουμαριές, βερικοκιές.
ΚΟΡΙΝΘΙΑ
Θυμάρι, πορτοκάλι, έλατο, πεύκο, ρείκι, ακακία, ευκάλυπτος, καστανιά, μουσμουλιά, λεμόνι, κουνούκλα, χαρουπιά.
Συµπεράσµατα – Επίλογος
Η πλήρης καταγραφή της µελισσοκοµικής χλωρίδας για µια µεγάλη περιοχή µε έντονο ανάγλυφο όπως η Πελοπόννησος, ασφαλώς απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο. Ακόµη και όταν θα ολοκληρωθεί η έκδοση του επίτοµου εγχειριδίου που υποσχεθήκαµε, θα υπάρχουν κενά, ελπίζουµε ότι δεν θα είναι σηµαντικά.
Εκτός των άλλων από τη µελέτη αυτή σηµειώνεται η υψηλή επαγγελµατική στάθµη των 2.300 µελισσοκόµων της Πελοποννήσου ( 10% των Ελλήνων Μελισσοκόµων) µε τις 200.000 κυψέλες ( 16% του συνόλου των µελισσιών της χώρας) που της αναλογεί ακόµη µεγαλύτερο ποσοστό από την ετήσια παραγωγή µελιού.
Η πρωιµότητα και οι «γρήγορες» στην εποχή νοµές (από τον Δεκέµβριο µέχρι τον Ιούλιο ολοκληρώνεται η ανάπτυξη και η εκµετάλλευση του πορτοκαλιού – έλατου – του θυµαριού) ευνόησαν την δηµιουργία επιχειρηµατικής µελισσοκοµίας καθώς και µεγάλων µονάδων παραγωγής σµηνών βασιλισσών και γύρης, ενώ επιτρέπουν και την εκµετάλλευση και άλλων βασικών νοµών στην υπόλοιπη χώρα, όπως βαµβάκι στη Θεσσαλία και πεύκο στη Χαλκιδική.
2o Επιστημονικό Συνέδριο Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας
Η μελισσοκομική χλωρίδα της Πελοποννήσου
Δ.ΤΣΕΛΛΙΟΣ, Λ.ΧΑΡΙΣΤΟΣ, Φ.ΧΑΤΖΗΝΑ, Μ.ΚΩΣΤΑΡΕΛΟΥ-ΔΑΜΙΑΝΙΔΟΥ, Μ.ΔΗΜΟΥ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ (ΕΘΙΑΓΕ)